Model przemian demograficznych w regionach wyludniających się Polski
na przykładzie województwa lubelskiego
Sytuacja demograficzna województwa lubelskiego stanowi obecnie
przedmiot analiz wielu opracowań: naukowych, planistyczno-strategicznych oraz
publicystycznych. Liczne prace poświęcone problemom ludnościowym w regionie, a
zwłaszcza omawiające wyludnianie się obszarów wiejskich, wpisują się dobrze w nurt
regionalnych studiów nad depopulacją w Polsce. Od początku tych badań region
lubelski pojawia się w kolejnych delimitacjach jako jeden z typowych – wręcz
modelowych – terenów depopulacyjnych, ze wszystkimi niekorzystnymi konsekwencjami
demograficznymi, osadniczymi i ekonomicznymi. Dlatego też jest często wykorzystywany do
analizy i charakterystyki klasycznych aspektów procesów depopulacji.
Do powyższego, bardzo aktualnego i popularnego nurtu badań
należy również prezentowane opracowanie. Zawiera ono wieloaspektowe spojrzenie na
procesy demograficzne na Lubelszczyźnie, obejmujące szerokie spektrum zagadnień.
Przede wszystkim ukazany został współczesny stan demograficzny obszaru pod względem
ruchu naturalnego, migracji oraz przyrostu rzeczywistego. Następną poruszoną kwestią
był przebieg zmian w zakresie tych elementów w długiej – od końca II wojny
światowej – perspektywie czasowej. W dalszej kolejności zostały opisane uwarunkowania
procesów ludnościowych determinujących kondycję demograficzną regionu lubelskiego.
Wreszcie dokonano identyfikacji zasadniczych konsekwencji współczesnych przemian oraz
stanu zaludnienia, widocznych na różnych płaszczyznach funkcjonowania województwa:
demograficznej, społecznej oraz gospodarczej. Przeprowadzone w pracy badania, poza tym,
że pozwoliły na dogłębną diagnozę sytuacji demograficzną województwa, umożliwiły
także ukazanie jego odmienności na tle całego kraju oraz zróżnicowanie stosunków
ludnościowych wewnątrz samego regionu.
fragment książki
Wstęp 11
1. Wyludnianie się województwa lubelskiego jako problem badawczy 11
2. Założenia badawcze, cele i struktura pracy 16
3. Obszar badań 21
4. Materiały źródłowe i metody badawcze 25
5. Stan badań nad depopulacją obszarów wiejskich w Polsce i Europie 29
6. Problemy ludnościowe Lubelszczyzny w literaturze naukowej i dokumentach strategicznych
34
6.1. Opracowania naukowe 34
6.2. Studia strategiczne 39
rozdział i. Regres liczby ludności jako główny przejaw degradacji
demograficznej województwa lubelskiego 43
1. Powojenne tendencje zmian ludnościowych na Lubelszczyźnie na tle zmian
demograficznych kraju 43
2. Regres demograficzny lubelskich wsi 49
3. Obszary wyludniania się w przestrzeni wiejskiej regionu 53
4. Depopulacja obszarów wiejskich w kontekście przemian demograficznych w miastach 61
rozdział ii. Rola migracji oraz przyrostu naturalnego w zmianach zaludnienia
regionu lubelskiego 67
1. Powojenne ruchy migracyjne ludności Lubelszczyzny 67
1.1. Ruchy wędrówkowe w latach socjalizmu 68
1.1.1. Przemieszczenia wewnątrzkrajowe 68
1.1.2. Wyjazdy zagraniczne 73
1.2. Migracje ludności po roku 1989 77
1.2.1. Wędrówki wewnętrzne 80
1.2.2. Migracje zagraniczne 84
2. Przemiany w zakresie ruchu naturalnego regionu na tle tendencji krajowych 90
2.1. Spadek liczby urodzeń 91
2.2. Stabilizacja umieralności 97
2.3. Postępujący ubytek naturalny ludności 100
3. Typologia zmian zaludnienia na podstawie metody Webba 104
rozdział iii. Konsekwencje wyludniania się obszarów wiejskich Lubelszczyzny 107
1. Dysproporcje w rozmieszczeniu zasobów pracy 107
2. Deformacje struktur demograficznych 112
2.1. Zaburzenia struktury płci 112
2.2. Starość demograficzna ludności 115
3. Niska jakość kapitału ludzkiego i społecznego na wsi 120
4. Osłabienie wiejskiej sieci osadniczej 127
4.1. Rozdrobnienie osadnictwa wiejskiego 127
4.2. Słabość demograficzna i ekonomiczna wsi dużych 130
5. Ekonomiczne skutki depopulacji 134
5.1. Zmiany w produkcji rolnej i strukturze agrarnej na wsi 134
5.2. Zakłócenia w sprawnym finansowym funkcjonowaniu gmin 136
5.3. Osłabienie potencjału konsumpcyjnego oraz atrakcyjności inwestycyjnej terenów
wiejskich 138
rozdział iv. Procesy demograficzne w woj. lubelskim w świetle teorii rozwoju
ludnościowego 141
1. Teoria I przejścia demograficznego 141
1.1. Założenia i przebieg przejścia 141
1.2. Różnice w przebiegu I przejścia w krajach europejskich i na ziemiach polskich 144
2. Teoria kryzysu społecznego i demograficzne prawa wojny 147
3. Koncepcja II przejścia demograficznego 152
3.1. Tendencje ogólnoeuropejskie 152
3.2. Uwarunkowania II przejścia w Polsce 154
3.3. Zasadnicze przejawy II przejścia w Polsce 157
4. Teoria przejścia migracyjnego Zelinsky’ego 160
4.1. Założenia teoretyczne przejścia 160
4.2. Migracje ludności Polski a teoria Zelinsky’ego 163
rozdział v. Uwarunkowania zmian ludnościowych w województwie lubelskim i ich
przestrzenne zróżnicowanie 167
1. Przynależność i sytuacja geopolityczna. Rola granicy państwowej 167
2. Przemiany społeczno-gospodarcze kraju. Polityka inwestycyjna władz 178
2.1. Okres przed II wojną światową 179
2.2. Lata powojennego uprzemysłowienia 180
2.3. Okres transformacji ustrojowej i stabilizacji gospodarki rynkowej 184
2.4. Współczesna sytuacja gospodarcza woj. lubelskiego i jej wewnątrzregionalne zróżnicowanie
188
3. Warunki życia ludności 194
3.1. Poziom i jakość życia 194
3.2. Miejska sieć osadnicza a warunki życia 201
4. Determinanty demograficzne i społeczne 206
4.1. Struktura demograficzna ludności 207
4.1.1. Struktura wieku 208
4.1.2. Struktura płci 210
4.2. Struktura narodowościowa i religijna 213
4.3. Kulturowe cechy lokalnych populacji 216
4.3.1. Religijność 216
4.3.2. Mentalność pozareligijna 219
4.4. Zasiedziałość ludności 221
5. Hierarchia determinant przemian ludnościowych 224
6. Typologia gmin województwa oparta na podobieństwie uwarunkowań procesów
demograficznych 228
rozdział vi. Modele przemian demograficznych na obszarach wiejskich województwa
lubelskiego 235
1. Demograficzne typy gmin wiejskich w świetle uwarunkowań lokalnych 235
2. Depopulacja i jej uwarunkowania w regionie lubelskim na przykładzie wybranych gmin 245
2.1. Gmina Hanna – przygraniczna lokalizacja bez przejścia granicznego 245
2.1.1. Sytuacja ludnościowa 245
2.1.2. Kwestie narodowościowo-religijne 254
2.1.3. Główne determinanty sytuacji demograficznej 257
2.2. Stężyca – gmina na pograniczu województw 271
2.2.1. Stosunki ludnościowe 271
2.2.2. Uwarunkowania zjawisk demograficznych 278
2.3. Gmina Turobin – marginalizacja gospodarcza w centrum województwa 295
2.3.1. Demografia gminy 295
2.3.2. Czynniki wpływające na sytuację ludnościową 306
3. Model przemian ludnościowych na obszarach wyludniających się Polski 322
Podsumowanie 331
Bibliografia 341
Załączniki 363
wykaz materiałów pomocniczych 371
Spis fotografii 371
Spis rycin 374
Spis tabel 377
Spis załączników 380
Summary 381
390 stron, Format: 17.0x24.0cm, oprawa miękka
