English version

• polskie
podział tematyczny
 
• anglojęzyczne
podział tematyczny
 
Newsletter:

• Zamów informacje o nowościach z wybranego tematu
 
Informacje:

• o księgarni

• koszty wysyłki

• kontakt

• Cookies na stronie

cena netto + 5% Vat

Ochrona prawna cudzoziemca w Świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Agnieszka Szklanna

Wiek XXI to czas postępującej globalizacji, integracji międzynarodowej, to czas otwierających się granic i – w konsekwencji – silnych ruchów migracyjnych. Turystyka i emigracja zarobkowa są współcześnie jednymi z najczęstszych przyczyn przenoszenia się osób do nowego kraju. Z drugiej strony – wciąż żywe są konflikty etniczne i narodowe, które zmuszają tysiące ludzi do uciekania z miejsca zamieszkania i szukania schronienia za granicą. Wszystko to powoduje, że regulacja prawna statusu cudzoziemców nabiera dziś szczególnej wagi.

Niniejsza książka ma stanowić odpowiedź przynajmniej na część problemów związanych ze statusem cudzoziemców. W publikacji scharakteryzowano zakres ochrony cudzoziemca na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (EKPCiPW) i Protokołów dodatkowych do niej. Dotychczas w polskiej doktrynie praw człowieka rozważania na ten ­temat prowadzone były jedynie w sposób wyrywkowy, pomimo tego, że zagraniczna literatura jest dosyć obszerna. Książka ta ma zatem uzupełnić ważną lukę w literaturze.
Istotne novum tej publikacji stanowi pogłębiona analiza konsekwencji prawnych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) stwierdzających naruszenie Konwencji; razem z tym zagadnieniem omówiono tu także problematykę nadzoru sprawowanego przez Komitet Ministrów Rady Europy w zakresie wykonywania tych orzeczeń przez państwa.

Książka adresowana jest do wszystkich osób interesujących się problematyką ochrony prawnej cudzoziemców oraz prawami człowieka, a w szczególności do praktyków prawa (adwokatów, radców prawnych, urzędników, działaczy organizacji pozarządowych) mających do czynienia z cudzoziemcami oraz skargami do ETPC. Dotychczas problem naruszenia ochrony prawnej cudzoziemca w Polsce (w sprawach przed ETPC) pojawiał się rzadko. Może się to jednak szybko zmienić, choćby w odniesieniu do nielegalnych imigrantów. W związku z członkostwem Polski w Unii Europejskiej i strefie Schengen nasz kraj przyciąga coraz więcej takich cudzoziemców, ich wydalanie zaś może rodzić w niektórych przypadkach odpowiedzialność państwa z tytułu EKPCiPW. Wiele odpowiedzi na rodzące się w takich sytuacjach pytania można znaleźć właśnie w tej publikacji.

Spis treści

Rozdział 1

Status cudzoziemca w prawie międzynarodowym 27

1.1. Wprowadzenie 27

1.2. Ludność państwa a status osoby fizycznej ze stanowiska
prawa międzynarodowego 27

1.3. Obywatelstwo 31

1.3.1. Definicja obywatelstwa i podstawowe reguły
z nim związane 31

1.3.2. Prawo do obywatelstwa 34

1.3.3. Obywatelstwo Unii Europejskiej 36

1.3.4. Wielokrotne obywatelstwo 37

1.3.5. Bezpaństwowość 38

1.3.6. Ochrona dyplomatyczna 40

1.4. Cudzoziemiec jako kategoria prawa międzynarodowego 42

1.4.1. Rodzaje norm prawnych właściwych w odniesieniu do cudzoziemców 42

1.4.2. Definicja pojęcia „cudzoziemiec” 43

1.4.3. Teorie dotyczące traktowania cudzoziemców 46

1.4.4. Dopuszczenie cudzoziemca na terytorium państwa 48

1.4.5. Wydalenie cudzoziemca 50

1.4.6. Prawa i obowiązki cudzoziemca 52

1.4.6.1. Prawa cudzoziemca 52

1.4.6.2. Obowiązki cudzoziemca 54

1.4.7. Pozostałe instytucje prawne dotyczące cudzoziemca 57

1.4.7.1. Ekstradycja 57

1.4.7.2. Azyl i status uchodźcy 60

1.4.8. Status pracownika migrującego 68

1.4.8.1. Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy 68

1.4.8.2. Międzynarodowa konwencja o ochronie pracowników migrujących i ich rodzin 70

1.4.8.3. Konwencje Rady Europy dotyczące pracowników migrujących 71

1.4.8.4. Prawo wspólnotowe Unii Europejskiej 73

1.5. Podsumowanie 74

Rozdział 2

Międzynarodowe prawo ochrony praw człowieka a prawa cudzoziemca 75

2.1. Wprowadzenie 75

2.2. Ochrona praw człowieka w systemie ONZ i jej znaczenie dla praw cudzoziemca 76

2.2.1. Karta Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r. i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka  z 10 grudnia 1948 r. 76

2.2.2. Pakty Praw przyjęte 19 grudnia 1966 r. w ramach ONZ 80

2.2.2.1. Prawa zagwarantowane w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 r. oraz ich realizacja 81

2.2.2.2. Mechanizm składania petycji indywidualnych przewidziany w Protokole Fakultatywnym do MPPOiP z 16 grudnia 1966 r. 88

2.2.2.3. Prawa zagwarantowane w Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16 grudnia 1966 r. oraz
ich realizacja 90

2.2.3. Inne instrumenty ochrony praw człowieka w systemie ONZ i ich znaczenie dla statusu prawnego cudzoziemca 91

2.2.3.1. Konwencja przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu z 10 grudnia 1984 r. 91

2.2.3.2. Konwencja o prawach dziecka z 20 listopada 1989 r. 93

2.3. Regionalne systemy ochrony praw człowieka a ochrona prawna cudzoziemca 95

2.3.1. Ochrona prawna cudzoziemca w Europie 95

2.3.1.1. Ochrona praw człowieka w systemie Rady Europy 95

2.3.1.2. Ochrona praw człowieka na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (EKPCiPW) 96

2.3.1.3. System rozstrzygania skarg na podstawie EKPCiPW 98

2.3.1.4. Inne instrumenty ochrony praw człowieka w systemie Rady Europy i ich znaczenie dla statusu prawnego cudzoziemców 102

2.3.2. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej i jej znaczenie dla cudzoziemca 106

2.3.3. System ochrony praw człowieka w systemie interamerykańskim a prawa cudzoziemca 114

2.3.4. System ochrony praw człowieka w systemie afrykańskim a prawa cudzoziemca 119

2.3.5. Próby stworzenia regionalnego systemu praw człowieka w państwach arabskich 124

2.3.6. Próby stworzenia regionalnego systemu praw człowieka w Azji 128

2.4. Podsumowanie 129

Rozdział 3

Status prawny cudzoziemca w świetle Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKOPCiPW) 132

3.1. Uniwersalne stosowanie art. 1 EKPCiPW 132

3.2. Wyjątki od uniwersalnego stosowania art. 1 136

3.2.1 Wyjątki ogólne 136

3.2.2. Wyjątki partykularne dotyczące cudzoziemca 138

3.2.2.1. Wyjątek z art. 16 138

3.2.2.2. Zatrzymanie i aresztowanie cudzoziemca na podstawie art. 5 ust. 1 lit. f) 140

3.3. Prawa absolutne zagwarantowane w EKPCiPW z perspektywy statusu cudzoziemca 150

3.3.1. Wprowadzenie 150

3.3.2. Stosowanie art. 2 i 3 w odniesieniu do cudzoziemca 150

3.3.2.1. Prawo do ochrony życia (art. 2) oraz zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania oraz tortur (art. 3) 150

3.3.2.2. Ochrona na podstawie art. 3 w przypadku naruszeń materialnych: warunki wykonania decyzji o deportacji czy aresztowaniu 152

3.3.2.3. Ochrona na podstawie art. 3 w przypadku naruszeń proceduralnych 154

3.3.3. Zakaz pracy przymusowej i niewolnictwa (art. 4) 156

3.4. Przepisy EKPCiPW z klauzulami ograniczającymi z perspektywy statusu cudzoziemca 157

3.4.1. Wprowadzenie 157

3.4.2. Wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii oraz wolność zgromadzenia się i stowarzyszania (art. 9–11) 160

3.4.3. Prawo do zawierania małżeństw i założenia rodziny (art. 12) 164

3.5. Prawa ograniczone zagwarantowane w EKPCiPW z perspektywy cudzoziemca 165

3.5.1. Wprowadzenie 165

3.5.2. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5) 165

3.5.3. Prawo do rzetelnego procesu sądowego i gwarancje
procesowe z nim związane (art. 6) 172

3.5.3.1. Wprowadzenie 172

3.5.3.2. Stosowanie art. 6 do deportowanych
cudzoziemców w razie groźby rażącej
odmowy sprawiedliwości 177

3.5.3.3. Niemożność stosowania gwarancji z art. 6
w sprawach dotyczących wydalenia czy wniosków o azyl, ekstradycję 179

3.6. Prawa cudzoziemca zawarte w Protokołach dodatkowych
do EKPCiPW 182

3.6.1. Korzystanie przez cudzoziemców z prawa do ochrony
własności (art. 1 Protokołu dodatkowego nr 1) 182

3.6.2. Prawo do nauki (art. 2 Protokołu dodatkowego nr 1) 184

3.6.3. Prawa cudzoziemców zawarte w Protokole
dodatkowym nr 4 186

3.6.3.1. Prawo do swobodnego poruszania się 186

3.6.3.2. Prawo do opuszczenia kraju (art. 2 ust. 2
Protokołu dodatkowego nr 4) 189

3.6.3.3. Ograniczenia w korzystaniu z praw określonych
w art. 2 ust. 1 i ust. 2 Protokołu dodatkowego
nr 4 190

3.6.3.4. Zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
(art. 4 Protokołu dodatkowego nr 4) 192

3.6.4. Gwarancje proceduralne dotyczące wydalania
cudzoziemców (art. 1 Protokołu dodatkowego nr 7) 194

3.7. Prawo do skutecznego środka odwoławczego (art. 13) 199

3.8. Zakaz dyskryminacji (art. 14) 206

3.9. Środki tymczasowe stosowane przez organy EKPCiPW 211

3.10. Obowiązek współpracy państw-stron EKPCiPW
z Trybunałem (art. 38) 219

3.11. Podsumowanie 220

Rozdział 4

Ochrona „rykoszetowa” cudzoziemca na podstawie EKPCiPW 222

4.1. Wprowadzenie 222

4.2. Ochrona na podstawie art. 3 a prawo do poszanowania
życia wynikające z art. 2 223

4.3. Stosowanie art. 3 w odniesieniu do cudzoziemców 224

4.3.1. Ochrona wydalanych cudzoziemców
na podstawie art. 3 224

4.3.2. Znaczenie orzeczenia w sprawie Soering 226

4.3.3. Kryteria stosowania ochrony z art. 3 w stosunku
do wydalanych cudzoziemców 229

4.3.4. Czynniki nieludzkiego traktowania 239

4.3.4.1. Działanie władz państwowych 239

4.3.4.2. Działanie osób lub grup osób prywatnych 241

4.3.4.3. Czynniki obiektywne 242

4.3.5. Ochrona na podstawie art. 3 EKPCiPW w sytuacji
tzw. łańcuszkowej deportacji 244

4.3.6. Sytuacja, w której cudzoziemiec podlega deportacji,
ale z uwagi na swój stan zdrowia nie powinien
podróżować albo podlega nieludzkiemu traktowaniu
podczas procedury deportacyjnej 245

4.3.7. Dyskryminacja jako kategoria nieludzkiego traktowania 247

4.4. Ograniczenia ochrony „rykoszetowej” z art. 2 i 3 247

4.5. Stosowanie art. 8 w odniesieniu do cudzoziemca 248

4.5.1. Prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego
a wydalanie cudzoziemców czy dopuszczanie ich
na terytorium państw-stron 248

4.5.2. Zakres ochrony życia rodzinnego cudzoziemca 250

4.5.2.1. Pojęcie rodziny w rozumieniu orzecznictwa
organów EKPCiPW 250

4.5.2.2. Prawo do poszanowania życia rodzinnego
a prawo do poszanowania życia prywatnego 253

4.5.2.3. Stosowanie art. 8 i względny charakter ochrony
z niego wynikającej 257

4.5.2.4. Wybór miejsca realizacji prawa do życia
w rodzinie 260

4.5.3. Zagadnienia deportacji cudzoziemców wchodzących
w konflikt z prawem 262

4.5.3.1. Podwójne karanie 262

4.5.3.2. Ochrona imigrantów drugiego pokolenia
w początkowym orzecznictwie organów
Konwencji 263

4.5.3.3. Zasady stosowania klauzuli porządku publicznego w procedurze deportacji cudzoziemców przestępców 276

4.5.4. Pozytywne obowiązki ciążące na państwach-stronach EKPCiPW w zakresie prawa do łączenia rodzin 283

4.6. Podsumowanie 289

Rozdział 5

Skutki postępowań wszczętych przed organami Konwencji w sprawach dotyczących cudzoziemców 293

5.1. Skutki prawne orzeczeń ETPC o naruszeniu EKPCiPW 293

5.2. Komitet Ministrów jako organ czuwający nad
wykonywaniem orzeczeń ETPC 298

5.3. Sposób wykonania orzeczenia ETPC 303

5.3.1. Wprowadzenie 303

5.3.2. Środki indywidualne 306

5.3.3. Środki generalne 308

5.4. Środki indywidualne podjęte na skutek stwierdzenia
naruszenia art. 3, 5, 6 i 8 EKPCiPW w sprawach
dotyczących cudzoziemców 310

5.4.1. Wprowadzenie 310

5.4.2. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń art. 3 312

5.4.2.1. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń art. 3 w związku z wydaleniem lub ekstradycją cudzoziemca 312

5.4.2.2. Środki indywidualne podjęte na skutek
naruszeń art. 3 w związku ze złymi warunkami w ośrodku zatrzymania cudzoziemca 318

5.4.3. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń art. 5 319

5.4.4. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń art. 6 321

5.4.5. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń art. 8 326

5.4.5.1. Wprowadzenie 326

5.4.5.2. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń
art. 8 w związku z wydaleniem cudzoziemca 327

5.4.5.3. Środki indywidualne podjęte na skutek naruszeń
art. 8 w związku z niemożnością połączenia
rodzin 332

5.4.5.4. Słuszne zadośćuczynienie w sprawach dotyczących naruszeń art. 8 w związku z wydaleniem lub niemożnością połączenia rodzin 334

5.4.6. Środki indywidualne podjęte na skutek innych
naruszeń EKPCiPW 336

5.5. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia naruszeń
EKPCiPW w sprawach dotyczących cudzoziemców 338

5.5.1. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia naruszeń
art. 3 w sprawach dotyczących cudzoziemców 338

5.5.2. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia naruszeń
art. 5 w sprawach dotyczących cudzoziemców 341

5.5.3. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia naruszeń
art. 6 w sprawach dotyczących cudzoziemców 344

5.5.4. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia naruszeń
art. 8 w sprawach dotyczących cudzoziemców 346

5.5.5. Środki generalne podjęte na skutek stwierdzenia innych
naruszeń EKPCiPW w sprawach dotyczących
cudzoziemców 348

5.6. Podsumowanie 349

Wnioski końcowe 353

Bibliografia 361

Zbiory dokumentów 370

Wykaz orzeczeń 373

1. Wykaz orzeczeń, decyzji oraz raportów organów EKPCiPW (Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Europejskiej Komisji Praw Człowieka) 373

2. Wykaz orzeczeń innych trybunałów międzynarodowych 393

Wykaz dokumentów 395

1. Strony internetowe 395

2. Dokumenty przyjęte w ramach Rady Europy: 395

3. Konwencje i inne dokumenty przyjęte w ramach ONZ 408

4. Inne umowy międzynarodowe 409

5. Polskie ustawodawstwo 411

6. Prawodawstwo UE 411

413 stron, miękka oprawa